Author :
Abstract
Bu makalenin temel amacı Endülüs’te Gazâlî algısını ortaya koymaktır. Gazâlî, Doğu İslam dünyasında ortaya çıkan ve kelamdan felsefeye, fıkıhtan tasavvufa kadar çok sayıda alanda eserler bırakan önemli bir düşünürdür. Doğu İslam dünyasında aynı zamanda büyük bir otorite olan Gazâlî’nin Endülüs’teki durumu merak uyandırmaktadır. Fıkıh, tasavvuf ve siyaset bağlamındaki ilişkiler üzerine şekillenen Endülüs düşünce dünyasında, Gazâlî neredeyse merkezi bir konuma sahiptir. Zira Endülüs entelektüeli fıkıh, tasavvuf ve felsefe arasındaki tartışmaların ortasındadır. Bu çalışmada Endülüslü fakihler, sufiler, filozoflar ile tarihçilerin kitaplarındaki bilgilere göre Endülüslülerin Gazâlî’yi nasıl gördüklerini ortaya koymaya çalıştık. Buna ilave olarak bu çalışma, Gazâlî’nin bu farklı açılardan Endülüs’te nasıl algılandığını gözler önüne serme, bu konudaki önemli bir açığı kapatma, Gazâlî’ye dair Endülüslülerin algısını bütünlükçü bir biçimde ortaya koyma çabasındadır. Yakın zamanda dikkatleri celbeden felsefenin ve bilginin sosyolojik ve siyasi boyutlarına inecek bu çalışmanın Endülüs düşüncesine dair yapılacak diğer çalışmalara zemin hazırlamak bakımından katkıları olacağı kanaatindeyiz.
Keywords
Abstract
The main aim of this article is to propound the perception of Ghazali in Andalusia. Ghazali was an important scholar who wrote works in many fields from theology (kalam) to philosophy and from fıqh to Sufism in Islamic world. Meanwhile, Ghazali was a grand authority in eastern Islamic world, so the position of Ghazali in Andalusia has aroused interest. Ghazali had almost a central position in Andalusian world of thought which was shaped on the relationship in the aspects of fıqh, tasawwuf and politics. Because Andalusians’ intellectualists are in the center of discussions between fıqh, tasawwuf and philosophy. In this study, we try to propound how the Andalusian evaluated Ghazali according to knowledge in the books of Andalusian philosophers, Sufis, faqihs and historians. In addition, this study makes an effort to present how Ghazali was perceived in Andalusia from different point of views, to fil the gap in this topic and to propound the Andalusian perception of al-Ghazali in an integrative way. I believe that this study which will probe in sociological and political aspects of philosophy and knowledge that have attracted attention recently, will contribute a lot to the preparation of other future works about Andalusian thought.
Keywords
- Abdülmelik b. Sahibu’s-Salat, (1987). el-Mennu bi’l-İmâme (thk. A. Tazi). Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî.
- Arkan, A. (2013). Bir Meşşai Filozofun Gazzali Algısı: İbn Rüşd’ün Gözüyle Gaz- zali. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27, 121-142.
- Azimli, M. (2009). İbn Rüşd Çağında Endülüs. Doğu-Batı İlişkisinin Entelektüel Boyutu İbn Rüşd’ü Yeniden Düşünmek (ed. B. A. Çetinkaya), vol. I, 81-87. Sivas: Asitan Yayınları.
- Baltacı, B. (2009). Ebu İshak eş-Şâtıbî ve Yaşadığı Dönemde Gırnata. İSTEM, 14, 221-238.
- Bardakçı, M. N. (2009). İbnü’l-Arabî Öncesi Endülüs’te Tasavvuf. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), 23, 325-355.
- Bilgin, F. (2014). İkinci Endülüs: Girit İslam Devletinin Kuruluş ve Yıkılış Süreci (827-961). History Studies International Journal of History, 6, 1-16.
- Bozkurt, B. (2008a). İbn Seb‘în’in Hayatı, Eserleri ve Felsefi Görüşleri. Yayımlan- mamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bozkurt, B. (2008b). İbn Seb‘în, Hayatı, İlmi Kişiliği ve Eserleri. Cumhuriyet Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII (2), 347-380.
- Bozkurt, B. (2009). Endülüslü Filozof-Sûfî İbn Seb‘în’e Göre Hakikati Arayanlar. İSTEM, 14, 283-309.
- Bozkurt, B. (2014). İbn Seb’în’in Felsefe ve Filozoflara Bakışı. Uluslararası 13. Yüz- yılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri (ed. M. Demirkol & M. E. Kala). Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Yayınları, 441-453.
- Bozkurt, Ö. (2009). Gazâlî ve İbn Rüşd’de İmkân, İmkânsızlık ve Zorunluluk. Yayım- lanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bozkurt, Ö. (2013). Gazâlî ve İbn Rüşd’de Dışlayıcı Bakış ve Temelleri (Eleştirel Bir Yaklaşım). Kaygı (Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi), 20, 199-218.
- Cabanelas, D. (1952). Notas para la Historia de AlGazel en Espana. Al-Andalus, XVII, 223-232.
- Cabirî, M. A. (2001). Arap İslam Aklının Oluşumu (çev. İ. Akbaba). İstanbul: Kita- bevi.
- Corbin, H. (1994). İslam Felsefesi Tarihi Başlangıçtan İbn Rüşd’ün Ölümüne Kadar (çev. H. Hatemi). İstanbul: İletişim Yayınları.
- De Libera, A. (2005). Ortaçağ Felsefesi (çev. A. Meral). İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Dozy, R. (1995). El-Muslimûn fi’l-Endelüs, vol. 3 (çev. H. Hubaşî). Basım yeri yok.
- Ebu Bekr İbn Arabî, (1990). Kânûnu’t-Te‘vîl (thk. M. Süleymani), Beyrut: Dâru’l- Garbi’l-İslamî.
- el-Bâdisî, Abdulhak b. İsmail, (1982). El-Maksadu’ş-Şerîf (thk. Said A‘rab). Rabat: Matbaatu’l-Mülkiyye.
- el-Lavi [Halevi], Samuel, (2012), Kitabu’l-Hazerî: Kitabu’r-Red ve’d-Delîl fi’d-Dini’z- Zelîl (trc. N. Beşir). Bağdad-Beyrut: Menşûratu’l Cemel.
- el-Makkarî (Şihabuddin) (1988). Nefhu’t-Tıbb min Gusni’l-Endelüsi’r-Ratîb, vol. II & V (thk. İhsan Abbas). Beyrut: Dar-u Sadır.
- el-Makkarî (Şihabuddin) (1980). Ezhâru’r-Riyâd fi İhbâri’l-İyâd, vol. V (thk. S. A. A’rab & A. Hiras). Basım yeri yok.
- el-Menûnî, M. (1988). İhyâu Ulûmu’d-dîn fi Manzûru’l-Garbi’l-İslamî Eyyâmu’l- Murâbıtîn ve’l-Muvahhidîn. Ebu Hamid el-Gazzâlî Dirasetu fi Fikrihi ve Asrihi ve Te’sirihi. Rabat: el-Memleketu’l-Mağribiyye Camiatu Muhammed elHamis Menşuratu Külliyyeti’l-Adab ve’l-Ulûmu’l-İnsaniyye.
- Erdoğan, M. (2015). Eş-Şâtıbî ve el-Muvafakât. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüve- ni, vol. VII (ed. B. A. Çetinkaya). İstanbul: İnsan Yayınları.
- Erkaya, M. E. (2016). Kurtubalı Mutasavvıf Abdülcelil El-Kasri (ö.608-1211) ve Müteşabih Hadislere Dair Şerhu Müşkili’l-Hadis Adlı Eseri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (42), 1823-1831.
- Faure, A. (1986). Ibn Hirzihim. The Encyclopaedıa of Islam, vol. III (ed. B. Lewis & V. L. Menage & C. H. Pellat & J. Schacht). Leiden: E. J. Brill / London: Luzac & Co.
- Fenton, P. B. (2003). Judaism and Sufism. The Cambridge Companion to Medieval Jewish Philosophy (ed. D. H. Frank & O. Leaman). Cambridge Unıversity Press.
- Ferhad, Y. Ş. (1993). Gırnata fi Zılli Beni Ahmer, Beyrut: Daru’l-Ceyl.
- Fierro, M. I. (1992). Heresy in Al-Andalus. The Legacy of Muslım Spiın (ed. S. K. Jayyusi). Leiden & New York & Köln: E. J. Brill.
- Fierro, M. (2009). Endülüs’te Tasavvufa Muhalefet (çev. Ss Ceyhan). Uludağ Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2), 327-359.
- Fierro, M. (2012). Between the Maghreb and al-Andalus: Political and Religious Authority under the Almoravids (trans. & ed. Mc Allister). The Almohad Revolution: Politics and Religion in the Islamic West during the Twelfth-Thirteenth Centuries. Farnham-Burlington: Ashgate.
- Gribetz, A. (1991). The Sama Controversy: Sufi v.s. Legalist. Studia Islamica, 43-63.
- Griffel, F. (2015). Gazâlî’nin Felsefi Kelamı (çev. İ. H. Üçer & M. F. Kılıç). İstanbul: Klasik Yayınları.
- Ğinan, M. A. (1990a). Devletü’l-İslam fi’l-Endelüs (Asru’s-Sâlis-Kısmu’l-Evvel). Ka- hire: Mektebetu’l-Hanci.
- Ğinan, M. A. (1990b). Devletü’l-İslam fi’l-Endelüs (Asru’s-Sâlis-Kısmu’s-Sâni). Kahi- re: Mektebetu’l-Hanci.
- Ğinan, M. A. (1997). Devletü’l-İslam fi’l-Endelüs (Asru’r-Râbi‘). Kahire: Mektebe- tu’l-Hanci.
- Harvey, S. (2003). Arabic into Hebrew: The Hebrew Translation Movement and The Influence of Averroes upon Medieval Jewish Though. The Cambridge Companion to Medieval Jewish Philosophy (ed. D. H. Frank & O. Leaman). Cambridge University Press.
- Hasan, H. A. (1980). Hadâratu’l-İslamiyye fi’l-Mağrib ve’l-Endelüs Asrul Murâbıtîn ve’l-Muvahhidîn. Mısır: Mektebetu’l-Hanci.
- Haurani, G. F. (2000). Endülüs’te Akli Bilimlerin İlk Gelişimi (çev. M. Özdemir). Dini Araştırmalar, 6, 199-211.
- Himyerî, (1988). Kitabu’r-Ravdi’l-Mi‘târ fi Haberi’l-Aktâr (tsh. E. L. Provençal). Beyrut: Daru’l-Ceyl.
- Hyman, A. (2001) Jewish Philosophy in the Islamic World. History of Islamic Philo- sophy (ed. S. H. Nasr & O. Leaman). London & New York: Routledge.
- Irmak, A. (2015). Yehuda Halevi ve Ahiret Düşüncesi. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni, vol. VII (ed. B. A. Çetinkaya). İstanbul: İnsan Yayınları.
- İbn Arabî, M. (1988). Sufis of Andalusia The Ruh al-Kuds and al-Durrat al-Fakhirah of Ibn Arabî (trans. R. W. J. Austin). Sherborne-Gloucestershire: Beshara Publications.
- İbn Arabî, M. (2006a). Fütûhât-ı Mekkiyye, vol. III (çev. E. Demirli). İstanbul: Litera Yayıncılık.
- İbn Arabî, M. (2006b). Fütûhât-ı Mekkiyye, vol. IV (çev. E. Demirli). İstanbul:
- İbn Arabî, M. (2007b). Fütûhât-ı Mekkiyye, vol. VI (çev. E. Demirli). İstanbul:
- İbn Arabî, M. (2008a). Fütûhât-ı Mekkiyye, vol. VIII (çev. E. Demirli). İstanbul:
- İbn Arabî, M. (2008c). Fütûhât-ı Mekkiyye, vol. X (çev. E. Demirli). İstanbul: Lite-
- İbn Bâcce (1991a). Risaletü’l-Veda‘. Resailu İbn Bâcce el-İlahiyye (thk. M. Fahri). Beyrut: Daru’n-Nehâr li’n-Neşr.
- İbn Bâcce (1991b). Tedbîru’l-Mütevahhid, Resailu İbn Bâcce el-İlahiyye (thk. M. Fah- ri). Beyrut: Daru’n-Nehâr li’n-Neşr.
- İbn Hatîb, L. (1973). El-İhâta fi Ahbâri Gırnata, vol. I (thk. M. A. Ğınan). Kahire: Mektebetu’l-Hanci.
- İbn İzârî (el-Merrâkûşî) (1983). El-Beyânu’l-Muğrib fi Ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib, vol. IV (thk. İ. Abbas). Beyrut: Daru’s-Sekafe.
- İbn Kattan (el-Merrâkûşî) (1990). Nuzumu’l-Cemân (thk. M. A. Mekki). Beyrut: Daru’l-Garbi’i-İslami.
- İbn Paquda (Bachya ben Joseph) (1970). Duties of the Heart, vol. I (trans. M. Hyam- son). Jerusalem & New York: Feldheim Publishers.
- İbn Rüşd (el-Cedd), (1987). Fetevâ İbn Rüşd (thk. M. el-Tuleyli). Beyrut: Daru’l- Garbi’l-İslami.
- İbn Rüşd (1992). Faslu’l-Makâl: Felsefe Din İlişkisi (çev. B. Karlığa). İstanbul: İşaret Yayınları.
- İbn Rüşd (1998). Tutarsızlığın Tutarsızlığı (Tehâfüt et-Tehâfüt) (çev. K. Işık & M. Dağ). İstanbul: Kırkambar Yayınları.
- İbn Rüşd (2013). Felsefe-Din İlişkileri: Faslu’l-Makâl & el-Keşf an Minhâci’l-Edille (haz. S. Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları.
- İbn Seb‘în, (1956). Risaletu’l-Fakiriyye, Resâilu İbn Seb‘în (thk. A. Bedevî). Kahire: Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Tercüme.
- İbn Seb‘în, (1978). Büddü’l-Ârif (thk. G. Ketture). Beyrut: Dâru’l-Endelus-Daru’l- Kindî.
- İbn Tufeyl / İbn Sina (2000). Hayy İbn Yakzan: Ruhun Uyanışı (çev. Y. Ö. Özburun vd). İstanbul: İnsan Yayınları.
- İbnu’l-Arîf (Ebu’l-Abbas) (1993). Miftahu’s-Saâdeti ve Tahkîku Tarîki’s-Saâdeti (thk. İ. A. Dandaş). Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî.
- Karlığa, B. (2004). İslam Düşüncesi’nin Batı Düşüncesi’ne Etkileri. İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Kaya, E. S. (2003). Mâzerî. TDV İslam Ansiklopedisi, vol. 28. İstanbul: T.D.V. Yayınları, 193-195.
- Kılıç, M. (2012). Turtûşî. TDV İslam Ansiklopedis, vol. 41. İstanbul: T.D.V. Yayın- ları, 430-431.
- Kogan, B. S. (2003). Judah Halevi and His Use of Philosophy in the Kuzari. The Cambridge Companion to Medieval Jewish Philosophy (ed. D. H. Frank & O. Leaman). Cambridge: Cambridge Unıversity Press.
- Kufralı, K. (1964) Gazzâlî. MEB İslam Ansiklopedisi, vol. 4. İstanbul: M.E.B. YA- yınları.
- Makkı, M. (1992). The Political History of Al-Andalus. The Legacy of Muslim Spaın (ed. S. K. Jayyusi). Leiden &New York & Köln: E. J. Brill.
- Mesud, M. H. (2009). Endülüs İslam Hukuk Tarihi: Genel Bir Bakış (çev. M. T. Kılıç). İSTEM, 14, 403-432.
- Munis, H. (1992). Meâlimu Tarihi’l-Mağrib ve’l-Endelüs. Kahire: Mektebetü'l- Usreti’l-A’mâli’l-Fikriyye.
- Nubâhî, (1983). Tarihu Kudâti’l-Endelüs. Beyrut: Daru’l-Âfâki’l-Cedide.
- Özdemir, M. (1995). Endülüs. TDV İslam Ansiklopedisi, vol. 11. İstanbul: T.D.V. Yayınları, 211-225.
- Özdemir, M. (2006). Muvahhidler. TDV İslam Ansiklopedisi, vol. 31. İstanbul: T.D.V. Yayınları, 410-412.
- Özdemir, M. (2012). İbn Rüşd’ün Yaşadığı Asırda Endülüs. Diyanet İlmi Dergi, 48 (3), 7-30.
- Özdemir, M. (2013). Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih. Ankara: TDV Yayınları.
- Puig, J. (2001). İslam Felsefesinin Hristiyan İspanya’daki Serüveni (1200’e Kadar). C. E. Butterworth & B. A. Kessel (ed.). İslam Felsefesinin Avrupa’ya Girişi (çev. Ö. M. Alper & A. Meral). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
- Ribeira, H. (1994). Et-Terbiyyetü’l-İslamiyye fi’l-Endelüs (trc. T. A. Mekki). Kahire: Dâru’l-Mearif.
- Ruano, D. S. (2006). Why Did the Scholars of Al-Andalus Distrust al-Ghazali? Ibn Rushd al-Jadd’s Fatwa on Awliya Allah. Der Islam, 83 (1), 137-156.
- Sarıoğlu, H. (1996). İbn Rüşd’ün Bakışıyla Gazzali ve Felsefe. İlmi Araştırmalar, 3,
- Şâtıbî, (2010). El-Muvâfakât: İslami İlimler Metodolojisi (çev. M. Erdoğan). İstanbul: İz Yayıncılık.
- Urvoy, D. (1993). Notes et Documents Le Manuscrit ar 1483 de L’Escurial et la Polemique Contre Gazâlî dans Al-Andalus. Arabica, XL, 114-119.
- Vajda, G. (1960). Introduction. Isaac Albalag Averroiste Juif Traducteur et Annota- teur d’al-Ghazali. Etudes de Philosophie Medievale (ed. E. Gilson). Paris: Place de la Sorbonne.
