Sofyalı Bâlî Efendî’nin Kazâ ve Kaderin Sırlarıyla İlgili İsmi Meçhul Risâlesi: Yemenli Bir Yahudinin Kader Sorusuna Vahdet-i Vücûd Bakış Açısından Cevap
Author :
Abstract
Hakk’ın mutlak varlık olarak ele alınması ve a’yân-ı sâbite, vahdet-i vücûd fikrini nazariyeye dönüştüren iki temel ilkedir. Osmanlı döneminde İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) Fusûsu’l-Hikem’i üzerine şerh yazan sûfîler, kader meselesini bu iki ilkeden hareketle ele almışlardır. Bu makalede Sofyalı Bâlî Efendinin (ö. 960/1553) Risâletü’l-Kazâ ve‘l-Kader’i ve Şerhu hadîsi küntü kenzen dışında kader meselesinde aynı perspektiften yazılmış yeni bir “İsmi Meçhul Risale”si daha tespit edilmiş ve bu risalenin ona nispeti tartışılmıştır. Bâlî Efendi, yeni tespit edilen risalesinde Yemenli bir Yahudinin kader meselesinde ortaya attığı ikilemleri/çıkmazları mutlak varlık ve bilhassa ikinci ilke olan a’yân-ı sâbite’nin istidad kavramıyla ilişkisinden hareketle cevaplamaya çalışmıştır. Bâlî Efendinin bu risalesi, sırr-ı kader bağlamında işlendiğinden diğer risalelerine göre daha net bilgiler içermekte ve zikredilen iki ilkenin kader meselesine yansıyan taraflarını net bir şekilde ortaya koymaktadır. Makalede Yahudinin sorularına verilen cevapların içeriğinden hareketle vahdet-i vücûd nazariyesinin kader meselesine diğer bir ifadeyle insanın irade hürriyetine bakışının ne olduğu ortaya konmuştur.
Keywords
Abstract
The two foundational doctrines of wujud Allah al-mutlaq (God’s absolute existence) and the concept of al-a‘yan al-thabita (permanent entities) are what transformed the idea of wahdat al-wujud into a theory. During the Ottoman period, Sufis who had written commentaries on Ibn al-Arabi’s (d. 638/1240) Fusus al-Hikam dealt with the issue of predestination by referring to these two doctrines. As for Bali Efendi the Sophian (d. 960/1553), what distinguishes him from other commentators while having written from the same perspective as them was that he penned separate treatises on the issue of predestination in great detail. In this study, alongside the Risalat al-Qada’ wa al-Qadar and Sharh Hadith Kuntu Kanz, we have identified a new treatise on the issue of predestination by Bali Efendi’s Treatise on the Secrets of Decree (al-Qada’) and Predestination (al-Qadar), and discussed its ascription to him. In this newly identified treatise of his, Bali Efendi attempts to respond to the dilemmas/predicaments brought forward by a Yemenite Jew on the issue of predestination by referring to wujud Allah al-mutlaq and, in particular, to isti‘dad which is a concept of the second doctrine of al-a‘yan al-thabita. In this study, we have presented based on the content of the answers given in response to the questions posed by the Yemenite Jew the issue of predestination or, put differently, the view of individual free-will from the perspective of wahdat al-wujud.
Keywords
- Alaeddin, B. (2010). Sirru’l-Kader beyne İbn Arabî ve’l-Konevî. I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri. Konya: MEBKAM Yayınları, 268
- Apaydın, Y. (2019). Çerkeşşeyhîzâde Mehmed Tevfîk Efendi’nin Mâhiyetin Mec‘ûliyeti Meselesine Dair Risalesi: İnceleme ve Tahkik. Tahkik: İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 2 (1), 1-30.
- Arpaguş, H. K. (2006). Sofyalı Bâlî Efendi’nin Kazâ ve Kader Risâlesi ve A‘yân-ı Sâbite Açısından İnsanın Sorumluluğu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 51-88.
- Bâlî Efendi. (2006). Risâletu’l-Kazâ ve’l-Kader. (Ed. H. K. Arpaguş). Sofyalı Bâlî Efendi’nin Kazâ ve Kader Risâlesi ve A‘yân-ı Sâbite Açısından İnsanın Sorumluluğu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 69-78.
- Başer, H. B. (2017). Tasavvufta Savunmacı Söyleme Dönüş: Sofyalı Bâlî Efendi (ö. 960/1553) Örneği. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler): XVI. Yüzyıl. (Ed. E. Demirli vd.). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 245-254.
- Cendî, M. (1982). Şerhu Fusûsi’l-Hikem. (Ed. C. Aştiyânî). Meşhed: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Meşhed.
- İbn Bezîze (2014). El-İs‘âd fî Şerhi’l-İrşâd. (Ed. A. Besrûr & İ. Suheylî). Kuveyt: Dâru’z-Ziyâ.
- İbn Teymiyye (1995). Mecmû‘u’l-Fetâvâ. (Ed. A. İbn Muhammed). Medine: Mec- mau’l-Melik.
- Kara, M. (1992). Sofyalı Bâlî Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, V, 20-21.
- Kârî, A. (2009). Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber. (Ed. M. M. Şa‘âr). Beyrut: Dâru’n-Nefâis.
- Musakhanov, O. (2019). Bahâeddinzâde Muhyiddin Mehmed Efendi’nin Risâle fî Mes’eleti Hulûdi’l-Küffâr Adlı Eseri: İnceleme ve Tahkik. Tahkik: İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 2 (1), 81-12.
- Musakhanov, O. (2018). Tilimsânî, İlâhî İsimler Nazariyesi. İstanbul: Litera Yayıncı- lık.
- Muttakî, H. (1981). Kenzu’l-Ummâl. (Ed. B. Hayyânî & S. Sakka). Beyrut: Müesse- setu’r-Risâle.
- Serrâc (2016). El-Luma‘. (Tah. M. E. Câdir). Ammân: Dâru’l-Feth.
- Şevkânî. (1998). El-Bedru’l-Metâli‘ bi-Mehâsin men Ba’de’l-Karni’s-Sâbi‘. (Ed. H. Mansûr). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- Tahralı, M. (1989). Fusûsu’l-Hikem’de Tezadlı İfadeler ve Vahdet-i Vücûd. Ah- med Avni Konuk. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. (Ed. M. Tahralı & S. Eraydın). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, II, 9-38.
- Taftâzânî (2014). Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. (Tah. A. A. Ahmed & A. Nâdî). Ku- veyt: Dâru’z-Ziyâ.
- Tek, A. (2005). Fusûsu’l-Hikem’e Yönelik Bazı Tartışmalı Konulara Sofyalı Bâlî Efendi’nin Bakışı. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2), 108-133.
- Tilimsânî (2018). Meâni’l-Esmâil-İlâhiyye. (Ed. O. Musakhanov). İstanbul: İSAM Yayınları.
- bul: İSAM Yayınları, 2018) temel aldığımız Kazâ ve Kaderin Sırlarıyla
- َة ذّلةٌ وال ا، ما ثَمه أعِل ابلصواب. اٌن؛ بل ال امٌس وال رمٌس وال نعٌت مطلقًا يف هذه املرتبةِ عصي ، وهللا 39 الأحديِّة، فا ذا عرفَت هذا فالز مصادر التحقيق البدر الطالع؛ م(.1834هـ/ 1250أبو عبد هللا محمد بن عيل بن محمد الشواكين )ت. م.1998التحقيق: خليل املنصور، دار الكتب العلمية، بريوت رساةل القضاء والقدر؛ يف الأزل. -ر 27 تنا. ر: بشقو 28 قطّ. -ر 29 ر: ال تتبّدل. 30 رسال الرسل علهيم السالم بع -ر 31 قابليّيت لال جابة. د علمه س بحانه بعدمِ فا ن قلَت: مفا فائدُة ا رسل. ر: ان هلام الا 32 القضاء. -ر 33 ذا نظر مائة مرأٓة. 34 د. 35 ر: ما تعدُّ ر: والعدد. 36 واملفعول. ر + امس الفاعل 37 ليه س بحانه. 38 أحوالها ا ر + ومن حيث رجوع الأكوان ومن حيث رجوع الأكوان كّها جبميع أحديته اذلاتية اللك مس ِتَل فالزم هللا "ر: 39 أعِل، متت الرساةل، املرتبة الأحدية، فا ذا عرفَت رمٌس وال نعٌت مطلقًا يف هذه وال العصيان؛ بل ال رمس وال فو
- .MÜİFD, 30/1 (2006), 51-88، پَاغُوم سنن الرتمذي؛ م(.892هـ/279بن عيىس الرتمذي )ت. أبو عيىس محمد
- أمحد محمد شاكر، مكتبة مصط م.1975فى الباّب احلليب، مرص التحقيق: حصيح البخاري؛ م(.870هـ/256 محمد بن ا سامعيل البخاري )ت. أبو عبد هللا
- م.2001هـ/1422التحقيق: محمد زهري بن انرص النارص، دار طوق النجاة، السعودية ى؛ مجموع الفتاو أمحد بن عبد احللمي احلراين )ت. .م(1328هـ/728أبو العباس تقي ادلين م.1995هـ/1416دينة املنّورة التحقيق: عبد الرمحن بن محمد بن قامس، مجمع املَل فهد، امل
