Author :
Abstract
Bu çalışmada panteist tasavvurun günümüzdeki temsilcilerinin fikirleri temel alınarak panteizme kısa bir bakış yapılmış ve toplumsal düzlemde panteizmi ortaya çıkaran sebepler ve yansımaları değerlendirilip, teistik bir bakış açısıyla eleştirilmiştir. Özellikle Türkçe yazında sadece tarihsel bir teori olarak ele alınan panteizmin günümüzde ve geçmişte pratik olarak nereye tekabül ettiğinin değerlendirilmesi bu çalışmayı özgün kılan yönüdür. Çalışmada günümüzde kendilerini panteist olarak tanımlayan ve panteizmi bir din olarak görüp, bu minvalde örgütlenme çabası içerisinde olan grupların görüşleri önemli bir yer tutmaktadır. Pratiğe yaptıkları vurguyla dikkat çeken günümüz panteistleri geçmişteki panteist görüşleri hem savunmakta hem de teorik kalmaları hasebiyle eleştirmektedirler. Çalışmada günümüz panteistlerinin fikirleri temel alınmış, tarih boyunca ortaya çıkmış olan panteist görüşler onların bakışları da eklenerek ortaya konulmuştur. Panteist tasavvurun tepkisel veya araçsal bir anlayış olduğu savı çalışmanın soncu olarak ortaya çıkmıştır.
Keywords
Abstract
In this study, based on the ideas of today's representatives of pantheist vision, a brief overview of pantheism has been made and the reasons and reflections of pantheism on the social plane have been evaluated and criticized from a theistic point of view. Evaluating where pantheism, which is considered only as a historical theory in Turkish literature, practically corresponds to today and in the past, is the aspect that makes this study unique. In the study, the views of the groups that define themselves as pantheists and see pantheism as a religion and are trying to organize in this way have an important place. Today's pantheists, who draw attention with their emphasis on practice, both defend the pantheist views of the past and criticize them because they remain theoretical. The study is based on the ideas of today's pantheists, and how today's pantheists look at the pantheist views that have emerged throughout history are also included. The argument that pantheist imagination is a reactive or instrumental understanding emerged as a result of the study.
Keywords
- Altuner, İ. (2015). Upanişad Metinlerinde Varlık Düşüncesi. Iğdır Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi Dergisi, 6, 45-54.
- Arıcan, M. K. (2013). Panteizm ve Panenteizm Tartışmaları Arasında Spinoza. Bey- tulhikme An International Journal of Philosophy, 3(1), 17-32.
- Arıcan, M. K. (2014). Uluhiyet Anlayışları. Din Felsefesi El Kitabı. (Eds. R. Kılıç, M. S. Reçber). Ankara: Grafiker Yayınları, 59-78.
- Arslan, A. (2016). İlk Çağ Felsefe Tarihi 4. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Ya- yınları.
- Aydın, M. S. (2002). Din Felsefesi. İzmir: İlahiyat Fakültesi Yayınları.
- Bloom, P. (2005). Is God An Accıdent? The Atlantic Monthly, December, 105-112.
- Bloom, P. (2009). Religious Belief as an Evolutionary Accident. The Believing Pri- mate: Scientific, Philosophical, and Theological Reflections on the Origin of Religion. (Eds. J. Schloss & M. J. Murray). Oxford: Oxford University Press, 118-27.
- Burroughs, J. (1978). The God of Pantheism. Universal Pantheist Society Newsletter. Erişim: https://www.pantheist.net/god-of-pantheism-by-john-burroughs.html. (Erişim Tarihi: 04.10.2020).
- Cahalan, B. (1992). Earth is Our Real Body. Pantheist Vision, 13(1). Erişim: https://www.pantheist.net/earth-is-our-real-body.html. (Erişim Tarihi: 30.09.2020).
- Capra, F. (1992). Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası. (Çev. M. Armağan). İstanbul: İn- san Yayınları.
- Dawkins, R. (2009). Tanrı Yanılgısı. (Çev. T. T. Bilgin). İstanbul: Kuzey Yayınları.
- Demirci, K. (1998). Hinduizm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 18. An- kara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 112-116.
- Dhavamony, M. (2010). Dinlerde Tanrı Anlayışı. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi, (Çev. F. Aydın), 22, 189-210.
- Erdem, H. (2018). Panteizm ve Vahdet-i Vücud Mukayesesi. Konya: Hü-Er Yayınları.
- Francks, R. (1979). Omniscience, Omnipotence and Pantheism. Philosophy, 54, 395- 399.
- Garrett, J. (1997). An Introductıon to Pantheism. Erişim: http://pe- ople.wku.edu/jan.garrett/panthesm.htm. (Erişim Tarihi: 10.09.2020).
- Haeckel, E. (1992). The Riddle of the Universe. Connecticut: Pantianos Classics.
- Harrison, P. (1996a). What's Scientific About Scientific Pantheism? Erişim: https://www.pantheism.net/paul/science.htm. (Erişim Tarihi: 29.09.2020).
- Harrison, P. (1996b). The Greek Materialists:Thales, Anaximander and Anaxime- nes. A History of Pantheism. Erişim: https://www.pantheism.net/paul/history/greeks.htm. (Erişim Tarihi: 09.09.2020).
- Harrison, P. (1996c). Heraclitus - the Fire Priest. A History of Pantheism. Erişim: https://www.pantheism.net/paul/history/heraclitus.htm. (Erişim Tarihi: 04.09.2020).
- Harrison, P. (1996d). Upanishads - the secret wisdom. A History of Pantheism.Erişim: https://www.pantheism.net/paul/history/upanishads.htm. (Erişim Tarihi:
- Harrison, P. (1996e). Lao Tzu: the Tao of Reality. A History of Pantheism.Erişim: https://www.pantheism.net/paul/history/lao-tzu.htm. (Erişim Tarihi:
- Harrison, P. (1997a). Pantheist Ethics: Respecting the Sacred in Nature and Hu- manity. Erişim: https://www.pantheism.net/paul/ethics/pan.htm. (Erişim Tarihi: 27.09.2020).
- Harrison, P. (1997b). Gaia - Unity of Life On Earth. Erişim: https://www.panthe- ism.net/paul/gaia.htm#definition. (Erişim Tarihi: 30.09.2020).
- Harrison, P. (1997c). The Pantheist Way of Death - Introduction. Erişim: https://www.pantheism.net/paul/death. (Erişim Tarihi: 03.10.2020).
- Harrison, P. (1998). Giordano Bruno's Pantheist Philosophy. A History of Panthe- ism. Erişim: https://www.pantheism.net/paul/brunphil.htm. (Erişim Tarihi:
- Harrison, P. (2004). Spinoza-Pantheist. A History of Pantheism. Erişim: https://www.pantheism.net/paul/history/spinoza.htm. (Erişim Tarihi:
- Harrison, P. (tyA). Hegel: Philosophy and History as Theology. A History of Pant- heism. Erişim: https://www.pantheism.net/paul/history/hegel.htm. (Erişim Tarihi: 07.09.2020).
- Harrison, P. (tyB). Frequently Asked Questions about Scientific Pantheism. Eri- şim: https://www.pantheism.net/paul/faqs.htm. (Erişim Tarihi: 27.09.2020).
- Harrison, P. (tyC). Scientific Pantheism: Reverence of Nature and Cosmos. Erişim: https://www.pantheism.net/paul. (Erişim Tarihi: 27.09.2020).
- Hegel, G. W. F. (2014). Felsefi Bilimler Ansiklopedisi 1: Mantık Bilimi (Çev. A. Yar- dımlı). İstanbul: İdea Yayınevi.
- Kam, F. (1994). Vahdet-i Vücud. Ankara: Diyanet İşleri Bşkanlığı Yayınları.
- Korlaelçi, M. (1992a). Panteizm ile Vahdet-i Vücud’un Mukayesesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
- Korlaelçi, M. (1992b). Panteizm Vahdet-i Vücud mudur? Felsefe Dünyası, 3, 43-50.
- Levine, M. P. (1997). Pantheism. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Erişim: https://stanford.library.sydney.edu.au/archives/spr1998/entries/pantheism. (Erişim Tarihi: 29.08.2020).
- Mander, W. (2020). Pantheism. Stanford Encylopedia of Philosophy. Erişim: https://plato.stanford.edu/entries/pantheism. (Erişim Tarihi: 29.08.2020).
- Oakes, R. (2006). Divine Omnipresence and Maximal Immanence: Supernatura- lism versus Pantheism. American Philosophical Quarterly, 43(2), 171-179.
- Reese, W. L. (1986). Pantheism: The Religion of Science. Pantheist Vision, 7(1). Eri- şim: https://www.pantheist.net/pantheism-the-religion-of-science.html. (Erişim Tarihi: 29.09.2020).
- Reese, W. L. (tyA). Pantheism, Encyclopedia Britannica. Erişim: https://www.britan- nica.com/topic/pantheism. (Erişim Tarihi: 29.08.2020).
- Reese, W. L. (tyB). Pantheism. Encyclopedia Britannica. Erişim: https://www.britan- nica.com/topic/pantheism/Pantheism-and-panentheism-in-non-Westerncultures#ref38169. (Erişim Tarihi: 04.09.2020).
- Reese, W. L. (tyC). Pantheism. Encyclopedia Britannica. Erişim: https://www.britan- nica.com/topic/pantheism/German-idealism. (Erişim Tarihi: 04.09.2020).
- Schopenahuer, A. (1951). Parerga and Paralipomena. (Trans. T. B. Saunders). London: George Allen & Unwin.
- Skirbekk, G. - Gilje, N. (2004). Antik Yunan’dan Günümüze Felsefe Tarihi. (Çev. E. Akbaş, Ş. Mutlu). İstanbul: Üniversite Kitabevi Yayınları.
- Spinoza, B. (1966). The Correspondence of Spinoza. (Ed. A. Wolf). New York: Russell & Russell, Inc.
- Thomas, I. (1986). God and Belief: The Pantheist Alternative. Erişim: https://www.pantheist.net/god-and-belief---the-pantheist-alternative.html. (Erişim Tarihi: 27.09.2020).
- Topakkaya, A. (2008). Hegel Panteist Bir Filozof mudur? (Spinoza’nın Panteist Fel- sefesinin Eleştirisi Bağlamında). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(5), 825-837.
- Tunç, M. Ş. (1959). Bir Din Felsefesine Doğru. İstanbul: Türkiye Yayınları.
- Universal Pantheist Society (UPS) (1979). The Pantheist World View. Erişim: https://www.pantheist.net/the-pantheist-world-view.html. (Erişim Tarihi:
- Universal Pantheist Society (UPS) (tyA). About Us. Erişim: https://www.panthe- ist.net/about-us.html. (Erişim Tarihi: 10.09.2020).
- Universal Pantheist Society (UPS) (tyB). Are You a Pantheist? Erişim: https://www.pantheist.net. (Erişim Tarihi: 27.09.2020).
- Vorlander, K. (2004). Felsefe Tarihi. (Çev. M. İzzet – O. Saadettin). İstanbul: İz Yayıncılık.
- Wollgast, S. (2003). Hegel'in Mistisizm ve Panteizm Görüşleri Üzerine. (Çev. N. Şahin). Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 18, 153-165.
- Wood, J. - Harold, W. (1978). Pantheist Ethics for People. Universal Pantheist Soci- ety Newsletter, 2(2). Erişim: https://www.pantheist.net/pantheist-ethics-for-people.html. (Erişim Tarihi: 29.09.2020).
- Wood, J. - Harold, W. (1985). Modern Pantheism as an Approach to Environmen- tal Ethics. Environmental Ethics , 7(2), 151-163. Erişim: https://www.pantheist.net/environmental-ethics.html. (Erişim Tarihi: 27.09.2020).
- Wood, J. - Harold, W. (2005). The Practice of Pantheist Mindfulness. Pantheist Vision, 24(2). Erişim: https://www.pantheist.net/the-practice-of-pantheistmindfulness.html. (Erişim Tarihi: 29.09.2020).
- World Pantheist Movement (WPM) (tyC). Pantheism as “Sexed-up Atheism”. Eri- şim: https://www.pantheism.net/atheism. (Erişim Tarihi: 29.09.2020).
- World Pantheist Movement (WPM) (tyA). About Us. Erişim: https://www.pant- heism.net/about-the-world-pantheist-movement. (Erişim Tarihi: 10.09.2020).
- World Pantheist Movement (WPM) (tyB). Is Your Spiritual Home Right Here on Earth? Erişim: https://www.pantheism.net. (Erişim Tarihi: 27.09.2020).
- World Pantheist Movement (WPM) (tyD). Basic Beliefs of Scientific Pantheism. Erişim: https://www.pantheism.net/beliefs. (Erişim Tarihi: 29.09.2020).
- World Pantheist Movement (WPM) (tyE). Naturalism and Naturalistic Panthe- ism: Can There Be a Naturalistic & Scientific Spirituality? Erişim: https://www.pantheism.net/natural. (Erişim Tarihi: 30.09.2020).
- Yitik, A. İ. (2012). Vedalar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 42. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 593-594.
- Zeller, E. (2017). Grek Felsefesi Tarihi. (Çev. A. Aydoğan). İstanbul: Say Yayınları. Öz: Bu çalışmada panteist tasavvurun günümüzdeki temsilcilerinin fikirleri temel alınarak panteizme kısa bir bakış yapılmış ve toplumsal düzlemde panteizmi or- taya çıkaran sebepler ve yansımaları değerlendirilip, teistik bir bakış açısıyla eleştirilmiştir. Özellikle Türkçe yazında sadece tarihsel bir teori olarak ele alınan panteizmin günümüzde ve geçmişte pratik olarak nereye tekabül ettiğinin değerlendirilmesi bu çalışmayı özgün kılan yönüdür. Çalışmada günümüzde kendilerini panteist olarak tanımlayan ve panteizmi bir din olarak görüp, bu minvalde örgütlenme çabası içerisinde olan grupların görüşleri önemli bir yer tutmaktadır. Pratiğe yaptıkları vurguyla dikkat çeken günümüz panteistleri geçmişteki panteist görüşleri hem savunmakta hem de teorik kalmaları hasebiyle eleştirmektedirler. Çalışmada günümüz panteistlerinin fikirleri temel alınmış, tarih boyunca ortaya çıkmış olan panteist görüşler onların bakışları da eklenerek ortaya konulmuştur. Panteist tasavvurun tepkisel veya araçsal bir anlayış olduğu savı çalışmanın soncu olarak ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: Din felsefesi, ulûhiyet anlayışları, panteizm, Evrensel Panteist Topluluğu, Dünya Panteist Hareketi.
