Author :
Abstract
Din, bir kutsal kitap ve onun etrafında gelişen bir hukuku içerecek şekilde müesses bir yapı olduğunda toplumun temel kabullerinin merkezinde yer alır. Bu noktada filozofun dine, kutsal kitaba ve din temelinde oluşan toplum ve hayat düzenine bakışı (din teorisi), felsefe ile din arasındaki ilişkiyi belirler. İslam filozofları arasında, din teorisinin orijinalliği ve kapsamlılığı bakımından Fârâbî’nin özel bir yeri vardır. O, felsefe ile din ilişkisini tarihsel ve epistemolojik yönleriyle ele almış ve dini, felsefenin kurduğu dünyanın önemli bir unsuru olarak konumlandırmıştır. Bu konumlandırma, dinin, felsefenin bir parçası olarak değerlendirilmesini dolayısıyla felsefe-din ilişkisinin bütün ile parça ilişkisi şeklinde ele alınmasını gerektirmektedir. Buna göre, din hem nazarî hem amelî kısımları ile felsefenin kapsamındadır ve ilkelerini felsefenin nazarî ve amelî kısımlarından alır. Felsefenin dine ontolojik ve epistemolojik önceliğinin yanı sıra zamansal önceliği de vardır. Fârâbî hem felsefenin tarihsel serüvenine ilişkin anlatısını böyle bir öncelik fikri ile sunmakta, hem de bir toplumun ya da medeniyetin ideal düzeni bakımından felsefenin dine zamansal önceliğinin önemine işaret etmektedir. Bu çalışmada, Fârâbî’nin düşünce sisteminde felsefenin dine önceliğinin çeşitli boyutlarına yer verilecek, epistemolojik öncelik ile zamansal öncelik fikirlerinin birbirini destekleyen ve bütünleyen bir temelde ele alınması gerektiğine işaret edilecektir.
Keywords
Abstract
When religion, as one of the main dynamics of the society, is an institutional structure that includes a holy book and a vigorous law organization, the philosopher's assessment of the religion, the community and the order of the society based on religion, determines the relationship between philosophy and religion. In this framework, philosophers' theories of religion emerge as an important dimension of this relationship. Among the Islamic philosophers, al-Farabi has a special place in the originality and comprehensiveness of the theory of religion. He tackled the relationship between philosophy and religion in historical and epistemological aspects and positioned religion as an important part of the world established by philosophy. This positioning requires the religion to be evaluated as a part of philosophy so that the relationship between philosophy and religion should be treated as a part related to the whole. Therefore, religion is within the scope of philosophy with both the theoretical and practical aspects and takes its principles from the theoretical and practical aspects of the philosophy. Philosophy is time-wise prior to religion, it also has ontological and epistemological priority to religion. Al-Farabi both presents his narrative of the historical adventure of philosophy with the idea of such priority and points out the importance of the time-wise priority of philosophy to religion in terms of the ideal order of a society or civilization. In this study, al-Farabi’s perspective on various dimensions of philosophy's priority over religion will be discussed, and how his ideas on epistemological and time-wise priority of philosophy are complementing each other will be examined in detail.
Keywords
- Alper, Ö. M. (2008). İslam Felsefesinde Akıl-Vahiy/Din Felsefe İlişkileri: Kindî, Fârâbî ve İbn Sînâ Örneği. İstanbul: Kitabevi.
- Aydınlı, Y. (2005). Fârâbî’de İlm-i Kelâm ve Fıkıh. Uluslararası Fârâbî Sempozyumu. Ankara: 7-8 Ekim.
- Aydınlı, Y. (2008). Fârâbî. İstanbul: İsam Yayınları.
- Aydınlı, Y. (2011). Fârâbî'de Tanrı-İnsan İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık.
- Beşer, A. S. (2015). Leo Strauss'un İslam Felsefesi Yorumu ve Etkileri. (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- Câbirî, M. A. (2000). Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı. (Çev. B. Köroğlu, H. Hacak, E. Demirli). İstanbul: Kitabevi.
- Câbirî, M. A. (2003). Felsefî Mirasımız ve Biz. (Çev. M. Çelik). İstanbul: Kitabevi.
- Câbirî, M. A. (2015). Arap Ahlakî Aklı. (Çev. M. Çelik). İstanbul: Mana Yayınları.
- Deniz, G. (2017). Din, Felsefe ve Mille. El-Muallimu's-Sânî Fârâbî. (Ed. G. Deniz). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 111-132.
- Durusoy, A. (2005). Fârâbî’de Bilim, Felsefe ve Mile Bağlamında Mantık. Uluslararası Fârâbî Sempozyumu. Ankara: 7-8 Ekim.
- Fârâbî. (1964). Es-Siyâsetu'l-Medeniyye. (Neş. F. M. Neccâr). Beyrut: Dâru’l-Meşrık.
- Fârâbî (1971). Fusûl Munteze'a. (Neş. F. M. Neccâr). Beyrut: Dâru'l-Meşrık.
- Fârâbî (1987). Et-Tenbîh alâ Sebîli's-Saâde. (Neş. S. Halîfât). Amman: El-Camiatu'l- Urduniyye.
- Fârâbî (2005). Fusûlü’l-Medenî. Fârâbî'nin İki Eseri. (Çev. H. Özcan). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 45-138.
- Fârâbî (2008). Kitâbu'l-Burhan. (Çev. Ö. Türker, Ö. M. Alper). İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Fârâbî (2012). Mutluluğun Kazanılması. (Çev. A. Arslan). İstanbul: Divan Kitap.
- Fârâbî (2015). Harfler Kitabı. (Çev. Ö. Türker). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Fârâbî (2018). El-Medinetü'l-Fâzılâ. (Çev. Y. Aydınlı). İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Fârâbî (2019a). Kitâbu'l-Mille: Din Üzerine. (Çev. Y. Aydınlı). İstanbul: Litera
- Fârâbî (2019b). Retorik: Kitâbu'l-Hatâbe. Kategoriler ve Retorik. (Çev. A. Tekin). İstanbul: Klasik Yayınları, 63-104.
- Fazlur Rahman (1958). Prophecy in Islam, in Ortodoxy and Philosophy. Chicago: Chicago University Press.
- Gutas, D. (2003). Yunanca Düşünce, Arapça Kültür: Bağdat’ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu. (Çev. L. Şimşek). İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Gutas, D. (2010). İbn Sînâ'nın Mirâsı. (Çev. M. C. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları.
- Gutas, D. (2013). Arapça'ya Tercüme Edilen Yunanca Felsefi Eserler. İslam Felsefesi: Tarih ve Problemler. (Ed. M. C. Kaya). İstanbul: İsam Yayınları, 777797.
- Haklı, Ş. (2004). Fârâbî’de Din-Felsefe İlişkisi Bağlamında Din Dilinin Yapısı.
- Korkut, Ş. (2014). Fârâbî'nin Felsefî Sisteminde İlm-i Medenî, Kelam ve Fıkıh İlişkisi. Eskiyeni, 28, 97-136.
- Korkut, Ş. (2015) Fârâbî'de Dil ve Düşüncenin Gelişim Aşamaları. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 28, 25-48.
- Kutluer, İ. (1996). İslam'ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru. İstanbul: İz Yayıncılık.
- Kutluer, İ. (2012). Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz Yayıncılık.
- Özdemir, M. (2014). Fârâbî ve İbn Sînâ’da Felsefe Tarihi Kurgusu ve İslam’da Felsefenin Konumu. Turkish Studies, 9 (4), 906-923.
- Terkan, F. (2007). Çatışmanın Dinamikleri. Ankara: Elis Yayınları.
- Türker, Ö. (2011). İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi. Sosyoloji Dergisi, 22, 533-556.
- Türker, Ö. (2019). İslam'da Metafizik Düşünce. İstanbul: Klasik Yayınları.
- Üçer, İ. H. (2013). Antik Helenistik Birikimin İslam Dünyasına İntikali: Aristotelesçi Düşüncenin Üç Büyük Dönüşüm Evresi. İslam Felsefesi: Tarih ve Problemler. (Ed. M. C. Kaya). İstanbul: İsam Yayınları, 37-90.
- Walzer, R. (1957). Al-Fârâbî's Theory of Prophecy and Divination. Journal of Hellenic Studies, 77, 142-148.
- Walzer, R. (1997). Açıklamalar ve Yorumlar. Fârâbî, İdeal Devlet. (Çev. A. Arslan). Ankara: Vadi Yayınları, 145-341. Öz: Din, bir kutsal kitap ve onun etrafında gelişen bir hukuku içerecek şekilde müesses bir yapı olduğunda toplumun temel kabullerinin merkezinde yer alır. Bu noktada filozofun dine, kutsal kitaba ve din temelinde oluşan toplum ve hayat düzenine bakışı (din teorisi), felsefe ile din arasındaki ilişkiyi belirler. İslam filozofları arasında, din teorisinin orijinalliği ve kapsamlılığı bakımından Fârâbî’nin özel bir yeri vardır. O, felsefe ile din ilişkisini tarihsel ve epistemolojik yönleriyle ele almış ve dini, felsefenin kurduğu dünyanın önemli bir unsuru olarak konumlandırmıştır. Bu konumlandırma, dinin, felsefenin bir parçası olarak değerlendirilmesini dolayısıyla felsefe-din ilişkisinin bütün ile parça ilişkisi şeklinde ele alınmasını gerektirmektedir. Buna göre, din hem nazarî hem amelî kısımları ile felsefenin kapsamındadır ve ilkelerini felsefenin nazarî ve amelî kısımlarından alır. Felsefenin dine ontolojik ve epistemolojik önceliğinin yanı sıra zamansal önceliği de vardır. Fârâbî hem felsefenin tarihsel serüvenine ilişkin anlatısını böyle bir öncelik fikri ile sunmakta, hem de bir toplumun ya da medeniyetin ideal düzeni bakımından felsefenin dine zamansal önceliğinin önemine işaret etmektedir. Bu çalışmada, Fârâbî’nin düşünce sisteminde felsefenin dine önceliğinin çeşitli boyutlarına yer verilecek, epistemolojik öncelik ile zamansal öncelik fikirlerinin birbirini destekleyen ve bütünleyen bir temelde ele alınması gerektiğine işaret edilecektir. Anahtar Kelimeler: Fârâbî, felsefe, din, vahiy, nübüvvet, mutluluk, hakikat.
