Ebherî’nin Îsâgûcî’si Üzerine Modern Mantık Açısından Bir İnceleme: Önerme ve Çıkarımların Sembolleştirilmesi ve Denetlenmesi
Author :
Abstract
İnsanlar pek çok düşünce üretir. Ancak üretilen bu düşüncelerin tamamı değil; sadece bir kısmı geçerlidir. Mantık olarak adlandırılan alan da geçerli olan söz konusu düşüncelere odaklanır, onlara ilişkin yapıları belirlemeye çalışır. Bundan dolayı, ister pozitif bilimler isterse insan ve toplum bilimleri içinde yer alsın, her disiplin için kendi alanında üretilen düşüncelerin, dolayısıyla da bilgilerin, bu yapılar kullanılarak ortaya konması, yani mantık alanıyla işbirliği içinde bulunularak ifade edilmesi, bu düşünce ve bilgilerin tutarlılıkları ve geçerlilikleri açısından son derece önemlidir. Bu husus dikkate alınarak mantık, asırlarca diğer alanların öğreniminden önce öğrenilmesi gereken bir hazırlayıcı disiplin olarak görülmüştür. Buna yönelik de özet mahiyetinde eserler kaleme alınmıştır. Bu konuda eser veren düşünürlerden biri de Esîruddîn Ebherî’dir. Onun Îsâgûcî olarak adlandırdığı oldukça kısa ve sözlük mahiyetindeki çalışması asırlarca İslâm Dünyası’nda mantığa bir giriş kitabı olarak görülmüş ve okullarda okutulmuştur. Bu çalışmada; Ebherî’nin Îsâgûcî adlı eseri, modern mantık açısından incelenecektir. Bu doğrultuda, bu kitaptaki önermeler ve çıkarımlar sembolik açıdan ifade edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca sembolleştirilen bu önermelerin ve çıkarımların tutarlılıkları ve geçerlilikleri denetlenecektir. Bunun için de modern mantıkta kullanılan bir denetleme yöntemi olan çözümleyici çizelgeden yararlanılacaktır.
Keywords
Abstract
People produce many ideas. However, only some of the ideas they produce are valid, not all. The logic field focuses on these valid thoughts and tries to determine the structures related to them. For this reason, it is essential in terms of their consistency and validity to put forward the ideas, and therefore the information, produced in their field for each discipline, whether it is within the positive sciences or human and social sciences, using these structures, in other words, in cooperation with the field of logic. Considering this point, logic has been seen for centuries as a preliminary discipline to be learned before learning other fields. Works have been written as a summary for this reason. Athir al-Din al-Abhari is one of the thinkers who worked in this field. His relatively short and lexical work, which he calls Isaghuji, has been seen as an introduction to logic in the Islamic world for centuries and has been taught in schools. In this study, Isaghuji of al-Abhari will be examined in terms of modern logic. In this direction, the propositions and arguments in this book will be expressed symbolically. Besides, the consistency and validity of these symbolized propositions and inferences will be checked. Thus, the truth tree, a control method used in modern logic, will be used.
Keywords
- Atademir, H. R. (1948). Porphyrios ve Ebheri’nin İsagoci’leri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, VI (5), 461-468.
- Bingöl, A. (1988). Porphyrios ve İsagojisi Üzerine. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Copi, I. M. (1967). Symbolic Logic. New York: The Macmillan Company.
- Çelgin, G. (2011). Eski Yunanca -Türkçe Sözlük. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Çüçen, A. K. (2004). Klasik Mantık. Bursa: Asa Kitabevi.
- Çüçen, A. K. (1999). Mantık. Bursa: Asa Kitabevi.
- Duran, R. (2019). İslâm Felsefesi Sözlüğü. Ankara: Hece Yayınları.
- Ebherî, E. (2012). Îsâgûcî. İstanbul: Haşemi Yayınevi.
- Ebherî, E. (2016). Îsâgûcî: Mantığa Giriş. (Çev. H. Sarıoğlu). Ankara: Türkiye Bilim- ler Akademisi.
- Ebherî, E. (2017). Îsâgûcî. (Çev. F. Özpilavcı). Îsâgûcî ve Şerhi. İstanbul: Litera Ya- yıncılık, 31-61.
- Emiroğlu, İ. (2011). Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları.
- Emiroğlu, İ. & Altunya, H. (2018). Örnekleriyle Mantık Sözlüğü. İstanbul: Litera Ya- yıncılık.
- Gödelek, K. (2003). Akıl Yürütmeye Dair (Mantık). İstanbul: Su Kitap Dünyası Ya- yınları.
- Hardegree, G. M. (2011). Symbolic Logic: A First Course. New York: McGraw Hill.
- Keklik, N. (1969-1970). İslâm Mantık Tarihi ve Farabi Mantığı, cilt 1. İstanbul: İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Osman, F. (2019). Modern Mantığa Giriş I: İki Değerli Mantık. Ankara: Sentez Yayın- cılık.
- Öner, N. (1996). Klasik Mantık. Ankara: Bilim Yayınları.
- Özel, A. (2016). Klasik Sembolik Mantık: İki Değerli Mantık. Mantık El Kitabı. (Ed. İ. Köz & A. Çetin). Ankara: Grafiker Yayınları, 339-383.
- Özlem, D. (2004). Mantık: Klasik/Sembolik Mantık, Mantık Felsefesi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- Sarıoğlu, H. (2007). Esîruddîn Ebherî. Felsefe Ansiklopedisi, cilt 5. (Ed. Ahmet Ce- vizci). Ankara: Ebabil Yayıncılık, 15-24.
- Taylan, N. (1994). Mantık: Tarihçesi -Problemleri. İstanbul: Marifet Yayınları.
- Ural, Ş. (1995). Temel Mantık. İstanbul: Çantay Kitabevi.
- Vural, M. (2011). İslâm Felsefesi Sözlüğü. Ankara: Elis Yayınları.
- Yazoğlu, R. & İmamoğlu, T. (2010). Klasik Mantık. İstanbul: Rağbet Yayınları.
- Yıldırım, H. & Ülger, M. (2017). Şemalarla Klasik Mantık. Ankara: Gece Kitaplığı. Öz: İnsanlar pek çok düşünce üretir. Ancak üretilen bu düşüncelerin tamamı değil; sadece bir kısmı geçerlidir. Mantık olarak adlandırılan alan da geçerli olan söz konusu düşüncelere odaklanır, onlara ilişkin yapıları belirlemeye çalışır. Bundan dolayı, ister pozitif bilimler isterse insan ve toplum bilimleri içinde yer alsın, her disiplin için kendi alanında üretilen düşüncelerin, dolayısıyla da bilgilerin, bu yapılar kullanılarak ortaya konması, yani mantık alanıyla işbirliği içinde bulunularak ifade edilmesi, bu düşünce ve bilgilerin tutarlılıkları ve geçerlilikleri açısından son derece önemlidir. Bu husus dikkate alınarak mantık, asırlarca diğer alanların öğreniminden önce öğrenilmesi gereken bir hazırlayıcı disiplin olarak görülmüştür. Buna yönelik de özet mahiyetinde eserler kaleme alınmıştır. Bu konuda eser ve- ren düşünürlerden biri de Esîruddîn Ebherî’dir. Onun Îsâgûcî olarak adlandırdığı oldukça kısa ve sözlük mahiyetindeki çalışması asırlarca İslâm Dünyası’nda mantığa bir giriş kitabı olarak görülmüş ve okullarda okutulmuştur. Bu çalışmada; Ebherî’nin Îsâgûcî adlı eseri, modern mantık açısından incelenecektir. Bu doğrultuda, bu kitaptaki önermeler ve çıkarımlar sembolik açıdan ifade edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca sembolleştirilen bu önermelerin ve çıkarımların tutarlılıkları ve geçerlilikleri denetlenecektir. Bunun için de modern mantıkta kullanılan bir denetleme yöntemi olan çözümleyici çizelgeden yararlanılacaktır. Anahtar Kelimeler: Ebherî, Îsâgûcî, modern mantık, önerme, çıkarım.
