Author :
Abstract
Bu çalışmanın konusunu, Fârâbî’nin insan aklının işleyişine ilişkin görüşlerinin incelenmesi teşkil eder. İnceleme üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde insan aklının bilkuvve akıl, bilfiil akıl ve müstefad akıl aşamaları ele alınmaktadır. İkinci bölümde Faal Akıl’ın akletme bakımından rolü incelenmektedir. Fârâbî’ye göre Faal Akıl hem bilkuvve aklın bilfiil akıl hâline gelmesini hem de bilfiil aklın müstefad akla dönüşmesini ve bu seviyedeki aklın akletmesini sağlar. Son bölümde ise nefste ilk akledilirlerin nasıl ortaya çıktığı sorusu yanıtlanmaya çalışılmakta ve bunlara bağlı olarak ortaya çıkan ikincil akledilirlerin elde edilişi ve bu akledilirlerin mutluluk ile olan irtibatı incelenmektedir. Fârâbî’ye göre ilk akledilirler bilkuvve anlamda, önsel olarak insan zihninde bulunmakta ve soyutlama vasıtasıyla açığa çıkarılmaktadırlar. Ancak bu faaliyet için Faal Akıl’a ihtiyaç duyulur. Yine Faal Akıl’ın yardımıyla elde edilen ikincil akledilirler sayesinde ise insan nihaî gayesine ulaşır ve böylelikle dünya ve ahirette mutluluğa ulaşmak mümkün hâle gelir. Fârâbî “Faal Akıl” kavramı temelinde insan anlayışını inşa ettiği gibi, bu kavram akıl merkezli felsefî sisteminin de merkezinde yer almaktadır.
Keywords
Abstract
The subject of this paper is the analysis of al-Farabi’s views on the process of human intellection. The analysis consists of three parts. In the first part, the stages of human intellection, that is, the potential intellect, the actual intellect, and the acquired intellect, are considered. In the second part, the Active Intellect’s role in terms of intellection is analyzed. According to al-Farabi, the Active Intellect provides both the potential intellect to become the actual intellect and the actual intellect to transform into the acquired intellect, and it provides the intellection at this stage. As for the last part, the question ‘How do the first intelligible occur in the soul’ is tried to be answered, and the acquisition of the secondary intelligible that occurs depending upon the first ones and their connection with happiness is considered. According to al-Farabi, the first intelligible are potentially found in the human mind a priori and revealed through abstraction. Nevertheless, Active Intellect is needed for this activity. By means of the secondary intelligible, which are also acquired with the help of the Active Intellect, human being gains the end; and thus, it becomes possible to attain happiness in the world and afterlife. Al-Farabi builds his conception of the human being based on the concept of Active Intellect. This concept also lies at the center of his intellect-centered philosophical system.
Keywords
- Akarsu, B. (1998). Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- Aristoteles (2019). Ruh Üzerine. (Çev. Ö. Aygün & Y. G. Sev). İstanbul: Pinhan Ya-
- Bayrakdar, M. (2001). İslâm Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın- ları.
- Büyüközkara, E. (2019). Aristoteles ve Kindî’de Akletmeyi Sağlayan Bir Unsur Ola- rak Faal Akıl. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 9 (3), 673-692.
- Corbin, H. (2001). İslâm Felsefesi Tarihi Cilt 1 Başlangıçtan İbni Rüşd’ün Ölümüne. (Çev. H. Hatemi). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Davidson, H. A. (1992). Alfarabi, Avicenna, and Averroes, On Intellect. New York & Oxford: Oxford University Press.
- De Boer, T. J. (2004). İslâm’da Felsefe Tarihi. (Çev. Y. Kutluay). İstanbul: Anka Ya- yınları.
- Deleuze, G. & F. Guattari (2004). Felsefe Nedir? (Çev. T. Ilgaz). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- El-Fârâbî, E. N. (1994). Kitâbu’s-Siyâseti’l-Medeniyye. Beyrut: Daru ve Mektebetu’l- Hilal.
- El-Fârâbî, E. N. (1995). Ârâu Ehli’l-Medîneti’l-Fâdilati ve Mudâddâtuhâ. Beyrut: Daru ve Mektebetu’l-Hilal.
- El-Fârâbî, E. N. (2004). İdeal Devlet El-Medînetü’l-Fâzıla. (Çev. A. Arslan). Ankara: Vadi Yayınları.
- El-Fârâbî, E. N. (2017). Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât. (Çev. M. S. Aydın, A. Şener & M. R. Ayas). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
- El-Fârâbî. (1961). Fusul al-Madani Aphorisms of the Statesman. (Haz. D. M. Dunlop). Cambridge: Cambridge University Press.
- Fahri, M. (1987). İslâm Felsefesi Tarihi. (Çev. K. Turhan). İstanbul: İklim Yayınları.
- Fahri, M. (2008). İslâm Felsefesi, Kelâmı ve Tasavvufuna Kısa Bir Giriş. (Çev. Ş. Filiz) İstanbul: İnsan Yayınları.
- Fakhry, M. (2002). Al- Fārābi, Founder of Islamic Neoplatonism His Life, Works and Inf- luence. Oxford: Oneworld Publications.
- Fârâbî (2008). Harfler Kitabı Kitâbu’l-Hurûf. (Çev. Ö. Türker). İstanbul: Litera Ya-
- Fârâbî (2012). Kitâbu’l- Burhân. (Çev. Ö. Türker ve Ö. M. Alper). İstanbul: Klasik Yayınları.
- Fârâbî (1974). Mutluluğu Kazanma (Tahsîlu’s-Sa‘ade). Fârâbî’nin Üç Eseri. (Çev. H. Atay). Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
- Fârâbî (1990a). İhsâ’ül-Ulûm İlimlerin Sayımı. (Çev. A. Ateş). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Fârâbî (1990b). Mantık Sanatına Başlamak İsteyen Bir Kimsenin Bilgi Edinmek Zo- runda Bulunduğu Bütün Hususlara Dair Olan Bölümler. Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri. (Çev. M. Türker Küyel). Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 45-52.
- Fârâbî (2005a). Aklın Anlamları. İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. (Çev. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. 127-137.
- Fârâbî (2005b). Felsefenin Temel Meseleleri (Uyûnü’l-Mesâil). İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. (Çev. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. 117-126.
- Fârâbî (2005c). Eflâtun ile Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması (Kitâbü’l-Cem Beyne Reyeyi’l-Hakîmeyn Eflâtûn El-İlâhî ve Aristûtâlis). İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. (Çev. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. 151-181.
- Fârâbî (2005d). Fusûlü’l-Medenî. Fârâbî’nin İki Eseri. (Çev. H. Özcan). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. 45-138.
- Fârâbî (2005e). Tenbîh alâ Sebîli’s-Sa’âde. Fârâbî’nin İki Eseri. (Çev. H. Özcan). İs- tanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. 159-190.
- Görkaş, İ. (2013). Farabi’nin İnsan Tasavvuru. Atatrük Üniversitesi Türkiyat Araştır- maları Dergisi, (50), 289-303.
- Güneş, K. (2010). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları.
- Hanoğlu, İ. (2016), Ebu Nasr el-Fârâbî’de Felsefî Antropolojinin Psiko-Metafizik Temelleri. Diyanet İlmî Dergi, 52 (1), 187-210.
- Kaya, M. (1995). Fârâbî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12. 145-162.
- Kaya, M. C. (2012). Şukûk alâ ‘Uyûn: ‘Uyûnü’l-mesâil’in Fârâbî’ye Âidiyeti Üzerine. İslâm Araştırmaları Dergisi, 27, 29-67.
- Keklik, N. (1970). Fârâbî Mantığı (Îsâgûcî - Kategoriler - Levâhik). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Kutluer, İ. (2001). İttisâl. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 23. 484-485.
- Leaman, O. (2004). An Introduction to Classical Islamic Philosophy. Cambridge: Camb- ridge University Press.
- Macit, M. (2014). Fârâbî’ye Nispet Edilen İki Risâle. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 26, 5-21.
- Madkour, I., (1963). Al- Fārābi. A History of Muslim Philosophy Volume One. (Ed. M. M. Sharif). Wiesbaden: Otto Harrossowitz.
- Mütercim Âsım Efendi (2013a). el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. 4. Cilt. (Haz. M. Koç ve E. Tanrıverdi). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Mütercim Âsım Efendi (2013b). el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. 2. Cilt. (Haz. M. Koç ve E. Tanrıverdi). İstanbul:
- Mütercim Âsım Efendi (2013c). el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît
- Olguner, F. (1993). Fârâbî. İzmir: Akademi Kitabevi.
- Peker, H. (2008). Fârâbî ve İbn Sina’nın Felsefelerinde Vahyin Kavramsal Muhte- vası. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17 (1), 157-176.
- Sarı, M. A. (2005). Farabi Epistemolojisinde Akıl. SBArD, 5, 87-98.
- Taylan, N. (1985). Anahatlarıyla İslâm Felsefesi, Kaynakları - Temsilcileri Tesirleri. İs- tanbul: Ensar Neşriyat.
- Taylor, R. C. (2005). The Agent Intellect as “Form for Us” and Averroes’s Critique of al-Fârâbî. Tόpicos, 29, 29-51.
- Türker Küyel, M. (2017a). Değer ve Fârâbî. İslam Düşünürleri Fârâbî Prof. Dr. Müba- hat Türker-Küyel Makaleleri-II. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 1-15.
- Türker Küyel, M. (2017b). Fârâbî’de Fizik Ötesi’nin Önemi ve Menşei. İslam Düşü- nürleri Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 17-28.
- Türker Küyel, M. (2017c). İnsan Câmiasının Birliği ile Milletlerin Çokluğu Hak- kında İlginç Bir Misil Olarak Fârâbî’nin Toplumla İlgili Felsefî Görüşleri. İslam Düşünürleri Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 199-213.
- Türker Küyel, M. (2017d). Fârâbî’de Toplumdan Kaçış ve Topluma Dönüş Fikri. İslam Düşünürleri Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II. Ankara:
- Uysal, E. (2004). Kindî ve Fârâbî’de Akıl ve Nefs Kavramlarının Ahlâkî İçeriği. Ulu- dağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 13 (2), 141-156.
- Ülken, H. Z. (1983). İslâm Felsefesi Eski Yunan’dan Çağdaş Düşünceye Doğru. İstanbul: Ülken Yayınları.
- Ülken, H. Z. (2007). Türk Tefekkürü Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Walzer, R. (1957). Al-Fārābī's Theory of Prophecy and Divination. The Journal of Hellenic Studies, 77 (1), 142-148.
