Author :
Abstract
Bu makale, karşılaştırmalı ve sentezci bir yaklaşımla modern çağın “insan krizi”ni sorgulamaktadır. Nitekim endüstri devrimi sonrası ivmelenen tekno-bilimsel ilerlemecilik ve onun kışkırttığı nostaljik-gelişmeciliğin ellerinde, krizde olan asıl şey insanlık değil; bizatihi insanın kendisidir. Üstelik gündelik yaşamı tümüyle kuşatan bu kriz salt epistemolojik değil; ontolojiktir de. Yüzü geleceğe dönük, hızı, tekniği, metodu, icadı ve dışsallığı yücelten tekno-bilimsel ilerlemecilik ile maziyi, hafızayı, mistik yönelimleri ve içselliği önceleyen nostaljik-gelişmecilik doktrinleri arasında kalan modern birey için günün belki de en geçerli sorunsalı belki de insan kalabilmektir. Makalede analize konu olan iki felsefi filmden Stanley Kubrick’in 2001: Bir Uzay Destanı (1968) böylesi bir ilerlemeciliğe gönderme yaparken; Andrei Tarkovski’nin Solaris’i (1972) ise gelişmeciliği görselleştirmektedir. Her iki konumlanışa da eleştirel yaklaşan bu çalışma, bilimkurgu çözümlemesinin çok ötesinde, filmlerle belirginleşen kritik sorulara Paul Chesterton, Gaston Bachelard, Günther Anders, Ivan Illich, Lewis Mumford, Zygmunt Bauman ve Y. Noah Harari gibi dikkat çekici düşünürlerin verdiği cevaplar eşliğinde odaklanmayı amaçlamaktadır. Kaldı ki, bir önerme olarak bugün bilimkurgu filmlerinin -yani hemen en sıradışılarının bile- içinde yaşadığımız fantastik dünyayı anlamlandırmada ironik bir şekilde en sahici projektörlerden birine dönüştükleri söylenebilir.
Keywords
Abstract
This article interrogates the “human crisis” of the modern age with a comparative and synthesist approach. Indeed, in the hands of techno-scientific progressivism that has been accelerated since the industrial revolution and the nostalgic-developmentalism that is provoked by the progressivism, the central issue in crisis is not humanity; but man himself. Moreover, this crisis, which encircles daily life entirely, is not merely epistemological, also ontological. Perhaps the most valid question of the day for the modern individual who is torn between techno-scientific progressivism that glorifies speed, technique, method, invention and externality, and the doctrines of nostalgical-developmentalism that prioritise the past, memory, mystical orientation and internality, is perhaps to remain human. While Stanley Kubrick’s 2001: A Space Odyssey (1968), one of the two philosophical films subject to analysis in the article, refers to such a progressivism; and Andrei Tarkovsky’s Solaris (1972) visualises developmentalism. Beyond a science-fiction analysis, this study, which approaches both positions critically, aims to focus on the crucial questions that become evident in the films with the answers of significant thinkers such as Paul Chesterton, Gaston Bachelard, Günther Anders, Ivan Illich, Lewis Mumford, Zygmunt Bauman and Y. Noah Harari. Besides, as a proposition, it can be stated that today sci-fi movies -even the most extraordinary ones- have ironically turned into one of the most authentic projectors in making sense of the fantastic world we live in.
Keywords
- Akyol, F. (2009). İlerleme Üzerine Bir Kaç Söz. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergi- si, 19, 91-110.
- Anders, G. (2018a). İnsanın Eskimişliği: İkinci Endüstri Devrimi Çağında İnsan Ruhu Üzerine, cilt 1. (Çev. H. Belen & H. Ertürk). İstanbul: İthaki Yayınları.
- Anders, G. (2018b). İnsanın Eskimişliği: Üçüncü Endüstri Devrimi Çağında Yaşamın Tahribatı Üzerine, cilt 2. (Çev. H. Belen & H. Ertürk). İstanbul: İthaki Yayınları.
- Anderson, C. (2008). The End of Theory: The Data Deluge Makes the Scientific Method Obsolete. Wired. https://www.wired.com/2008/06/pb-theory. (Erişim Tarihi: 12.09.2020).
- Bachelard, G. (1953). La Materialisme Rationel. Paris: PUF.
- Bachelard, G. (1988). Seçmeler. (Çev. A. Timuçin). İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Bachelard, G. (2014). Mekânın Poetikası. (Çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
- Başer, V. (2010). Nostalji-Sonrası Bir Dünyada Nostaljiden Söz Açmak. Muhafa- zakar Düşünce, 25-26, 7-14.
- Baudrillard, J. (1995). Kötülüğün Şeffaflığı: Aşırı Fenomenler Üzerine Bir Deneme. (Çev. E. Abora & I. Ergüden). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Baudrillard, J. (2011). Simülakrlar ve Simülasyon. (Çev. O. Adanır). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Bauman, Z. (2010). Etiğin Tüketiciler Dünyasında Bir Şansı Var mı? (Çev. F. Çoban & İ. Katırcı). Ankara: De Ki Basım Yayım.
- Bauman, Z. (2018). Retropya. (Çev. A. Karatay). İstanbul: Sel Yayıncılık.
- Benjamin, W. (2007). Estetize Edilmiş Yaşam: Sanat’tan Savaş ve Siyasete Alman Faşizminin Kuramları. (Çev. Ü. Oskay). İstanbul: Derin Yayınları.
- Bennett, J. (2019). God and Progress: Religion and History in British Intellectual Culture 1845-1914. Oxford: Oxford University Press.
- Beriş, H. (2010). Nostalji, Muhafazakârlık ve Türkiye. Muhafazakar Düşünce Dergi- si, 25-26, 47-74.
- Botton, A. & Pinker, S. & Ridley. & Gladwell, M. (2017). Gelecek Daha Güzel Gün- ler mi Getirecek? (Çev. C. Duran), İstanbul: Domingo Yayıncılık.
- Boym, S. (2009). Nostaljinin Geleceği. (Çev. F. B. Aydar). İstanbul: Metis Yayınları.
- Braidotti, R. (2018). İnsan Sonrası. (Çev. Ö. Karakaş). İstanbul: Kolektif Kitap.
- Cassin, B. (2018). Nostalji: İnsan Ne Zaman Evindedir? Odysseus, Aeneas, Arendt. (Çev. S. Kıvrak). İstanbul: Kolektif Kitap.
- Chatfield, T. (2013). Dijital Çağa Nasıl Uyum Sağlarız. (Çev. L. Konca). İstanbul: Sel Yayıncılık.
- Chesterton, G. K. (2000). On Lying in Bed and Other Essays. Alberta: Bayeux Arts.
- Connerton, P. (2014). Modernite Nasıl Unutturur. (Çev. K. Kelebekoğlu). İstanbul:
- Davis, W. (2018). Yol Bilenler: Kadim Bilgeliğin Modern Dünyadaki Önemi. (Çev. A. Terzi). İstanbul: Kolektif Kitap.
- Demir, S.T. (2017). The Stranger to Time: What A Collector Stands for in a Hur- ried Society. Human Studies, 40 (1), 43-59.
- Ellul, J. (2003). Teknoloji Toplumu. (Çev. M. Ceylan). İstanbul: Bakış Yayınları.
- Foucault, M. & Gutman, H. & Hutton, P. H. (2001). Kendini Bilmek. (Çev. G. Ç. Güven). İstanbul: Om Yayınevi.
- Frampton, D. (2013). Filmozofi: Sinemayı Yeni Bir Tarzda Anlamak İçin Manifesto. (Çev. C. Soydemir). İstanbul: Metis Yayınları.
- Gülşen, E. (2011). Hakikatın Sineması. İstanbul: Külliyat Yayınları.
- Harari, Y. N. (2012). Hayvanlardan Tanrılara Sapiens: İnsan Türünün Kısa Tarihi. (Çev. E. Genç). İstanbul: Kolektif Kitap.
- Harari, Y. N. (2016). Homo Deus: Yarının Kısa Bir Tarihi. (Çev. P. N. Taneli). İs- tanbul: Kolektif Kitap.
- Harbold, W. (1969). Progressive Humanity in the Philosophy of P.-J. Proudhon. The Review of Politics, 31 (1), 28-47.
- Herzogenrath, B. (2017). Film as Philosophy. Minneapolis: The University of Min- nesota Press.
- Hong, S. (2016). İnsan ve Makine. (Çev. D. Kurt). İstanbul: Sub Yayınları.
- Illich, I. & Sanders, B. (2015). ABC: Aklın Modernleşmesi. (Çev. İ. Avcı & Ü. Şahin). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
- Illich, I. (2013). Gölge İş. (Çev. D. Keskin). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
- Illich, I. (2015). Şenlikli Toplum. (Çev. A. Kot). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Kolker, R. P. (1999). Yalnızlık Sineması. (Çev. E. Yılmaz). Ankara: Öteki Yayınevi.
- Kurtyılmaz, D. (2018). Doğa, İnsan ve Teknik: 50. Yılında 2001: Bir Uzay Macera- sı’nı Heidegger’le İzlemek. SineFilozofi, 5, 3-24.
- Latour B. (1987). Science in Action: How to Follow Scientists and Engineers through Society. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
- Leonhard, G. (2018). Teknolojiye Karşı İnsanlık: İnsan ile Makinenin Yaklaşan Çatış- ması. (Çev. C. Akkartal & İ. Akkartal). İstanbul: Siyah Kitap.
- Lukacs, J. (2018). Modern Çağın Sonu. (Çev. İ. Kapaklıkaya). İstanbul: Ketebe
- McHale, J. (1969). The Future of the Future. New York: George Braziller.
- Meriç, C. (2011). Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mill, J. S. (1985). On Liberty. Middlesex: Penguin Books.
- Mumford, L. (2017). Teknik ve Uygarlık. (Çev. E. C. Ercan). İstanbul: Açılım Kitap.
- Öztürk, E. (2017). Eleştirel Teori ve Pragmatizmin “Değişme” ve “İlerleme” Ko- nusuna Yaklaşımı. FLSF: Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 85-103.
- Ross, A. (2017). Geleceğin Endüstrileri. (Çev. B. Buğan). Ankara: Orion Kitabevi.
- Şişman, N. (2017). Kaderle Tasarım Arasında Yeni İnsan. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Tarkovski, A. (2000). Mühürlenmiş Zaman. (Çev. F. Ant). İstanbul: Afa Yayıncılık.
- Youngblood, G. (1970). Expanded Cinema. New York: P. Dutton & Co.
- Zizek, S. (2014). Tarkovski: İçsel Uzamdan Gelen Şey. (Çev. M. Öznur). İstanbul: Encore Yayınları. Öz: Bu makale, karşılaştırmalı ve sentezci bir yaklaşımla modern çağın “insan krizi”ni sorgulamaktadır. Nitekim endüstri devrimi sonrası ivmelenen teknobilimsel ilerlemecilik ve onun kışkırttığı nostaljik-gelişmeciliğin ellerinde, krizde olan asıl şey insanlık değil; bizatihi insanın kendisidir. Üstelik gündelik yaşamı tümüyle kuşatan bu kriz salt epistemolojik değil; ontolojiktir de. Yüzü geleceğe dönük, hızı, tekniği, metodu, icadı ve dışsallığı yücelten tekno-bilimsel ilerlemecilik ile maziyi, hafızayı, mistik yönelimleri ve içselliği önceleyen nostaljik-gelişmecilik doktrinleri arasında kalan modern birey için günün belki de en geçerli sorunsalı belki de insan kalabilmektir. Makalede analize konu olan iki felsefi filmden Stanley Kubrick’in 2001: Bir Uzay Destanı (1968) böylesi bir ilerlemeciliğe gönderme yaparken; Andrei Tarkovski’nin Solaris’i (1972) ise gelişmeciliği görselleştirmektedir. Her iki konumlanışa da eleştirel yaklaşan bu çalışma, bilimkurgu çözümlemesinin çok ötesinde, filmlerle belirginleşen kritik sorulara Paul Chesterton, Gaston Bachelard, Günther Anders, Ivan Illich, Lewis Mumford, Zygmunt Bauman ve Y. Noah Harari gibi dikkat çekici düşünürlerin verdiği cevaplar eşliğinde odaklanmayı amaçlamaktadır. Kaldı ki, bir önerme olarak bugün bilimkurgu filmlerinin -yani hemen en sıradışılarının bileiçinde yaşadığımız fantastik dünyayı anlamlandırmada ironik bir şekilde en sahici projektörlerden birine dönüştükleri söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Modern insan, ilerlemecilik, gelişmecilik, tekno-bilim, nostalji, bilimkurgu.
