Author :
Abstract
Bu makalede, XV. asır Tehâfüt yazarlarından Ali Tûsî’nin sebeplik meselesine hasrettiği on yedinci bölümle ilgili bir argümantasyon analizi sunulmaktadır. Bu analiz, Ali Tûsî’de, Gazâlî’nin Tehâfüt’ünde aynı meseleye hasredilen on yedinci bölümle benzer yanların olduğunu; yanı sıra ondan farklı kavram ve argümantasyon yapılarının bulunduğunu gösterir. Benzerliklerin başında, Ali Tûsî’nin sebepliğin ontolojik bir zorunluluk içermediği ve fakat bu durumun bilgilerimizdeki kesinliği zaafa uğratmayacağı konusunda Gazâlî ile ortaklaşması gelir. Farklar arasında ise, Ali Tûsî’nin sebeplik tartışmalarına dâhil ettiği nefsü’l-emr kavramı, hakîkî illiyet-sıradan sebebiyet ayrımı ve hareketin sebepleriyle ilgili fizik ve metafizik açıklamalar arasındaki çelişkilere odaklanan argümantasyon bulunur. Bu özellikleri nedeniyle Ali Tûsî’nin Tehâfüt’ü, dar anlamda bir şerh olarak değerlendirilemez. Ali Tûsî, post-klasik dönemde sebeplikle ilgili yapılmış tartışmaları dikkate alarak on yedinci meselede Gazâlî bağlamını aşan bir tavır sergilemiştir.
Keywords
Abstract
In this paper, I analyse the 17th chapter of a 15th century Tahafut work by Ali al-Tusi which is devoted to the problem of causality. This analysis argues that Ali al-Tusi agrees with al-Ghazali’s 17th discussion of causality and presents a number of conceptual and argumentative structures. Like al-Ghazali, Ali al-Tusi argues that the ontological relationship between cause and effect is not necessary and that this non-necessity does not weaken the certainty of our knowledge of the causal order. Ali al-Tusi differs from al-Ghazali by utilizing the concept of nafs al-amr in order to deny causal necessity, applying the distinction between true and ordinary causality for the two realms of causality (i.e. physical and metaphysical), and focusing on the contradictions between the physical and metaphysical explanations of the philosophers’ theories of motion. Consequently, Ali al-Tusi’s Tahafut cannot be considered as a commentary in the narrow sense, because he goes beyond the original context of al-Ghazali by taking into account post-classical thought on causality.
Keywords
- Ahmed, A. Q. (2013). Post-Classical Philosophical Commentaries/Glosses: Inno- vation in Margins. Oriens, 41, 317-48.
- Altaş, E. (2009). Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi. İstanbul: İz Yayıncılık.
- Aydın, İ. H. (2006). Tehâfüt Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme. Atatürk Üni- versitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 26, 57-74.
- Cürcânî (2014). Şerhu’l-Mevâkıf I (çev. Ö. Türker). İstanbul: Türkiye Yazma Eser- ler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Cürcânî (1987). Et-Ta‘rîfât (nşr. A. Umeyre). Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb.
- Demir, O. (2015). Kelâmda Nedensellik. İstanbul: Klasik Yayınları.
- Deniz, G. (2009). Kelâm-Felsefe Tartışmaları. Ankara: Fecr Yayınları.
- Duran, R. (1990). Bir Tehâfüt Yazarı: Ali Tûsî. İslâmî Araştırmalar, 4(3), 195-202.
- Fazlıoğlu, İ. (2014). Hakikat ile İtibar: Dış-dünyanın Bilgisinin Doğası Üzerine: V. Yüzyıl Doğa Felsefesi ve Matematik Açısından Bir İnceleme. Nazariyât: İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1, 1-33.
- Fazlıoğlu, İ. (2015). Seyyid Şerif’in Nefsü’l-emr Nazariyesi ve Matematik Bilimlere Uygulanması: Şerhu’l-Mevâkıf Örneği. İslam Düşüncesinde Süreklilik ve Değişim: Seyyid Şerif Cürcânî Örneği (ed. M. C. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları.
- Gazâlî, Ebû H. (2005). Filozofların Tutarsızlığı (çev. M. Kaya, H. Sarıoğlu). İstan- bul: Klasik Yayınları.
- Griffel, F. (2012). Gazâlî’nin Felsefî Kelâmı (çev. İ. H. Üçer, M. F. Kılıç). İstanbul: Klasik Yayınları.
- Hocazâde (1303/1984-5). Tehâfütü’l-Felâsife. Kahire: el-Matba‘atü’l-İ‘lâmiyye.
- İbn Rüşd (1965). Tehâfütü’t-Tehâfüt II (nşr. S. Dünya). Kahire: Dârü’l-Me‘ârif.
- Güzel, A. (1991). Karabâğî ve Tehâfütü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Lit, L. W. C. (2015). An Ottoman Commentary Tradition on Ghazālī’s Tahāfut al- Falāsifa: Preliminary Observations. Oriens, 43, 368-413.
- Râzî, F. (1987). el-Metâlibü’l-‘âliye mine’l-‘ilmi’l-ilâhî IV (nşr. A. H. es-Sekâ). Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
- Tâî, M. B. & Mikâvî, A. R. & Sabbârînî, M. S. (2013). Çağdaş Fizik ve Müslüman Kelâmcılar Açısından Sebeplilik Kavramı. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 23, 207-294.
- Tûsî, A. (1981). Tehâfütü’l-Felâsife (nşr. R. Sa‘âde). Beyrut: ed-Dârü’l-‘Âlemiyye.
- Tûsî, A. (1990). Tehâfütü’l-Felâsife (çev. R. Duran). Ankara: Kültür Bakanlığı Ya- yınları.
- Tûsî, N. (1980). Telhîsu’l-Muhassal (nşr. A. Nûrânî). Tahran: Müessese-i Mutâle‘ât-i İslâmî.
- Üsküdârî, M. E. (2014). Telhîsu Tehâfüti’l-Huhemâ (nşr. & çev. K. Gökdağ). İstan- bul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Yıldırım, H. (2011). Tehâfütlerin İslam Düşüncesindeki Yeri ve Önemi. Hikmet Yurdu, 4 (7), 115-33. Öz: Bu makalede, XV. asır Tehâfüt yazarlarından Ali Tûsî’nin sebeplik meselesine hasrettiği on yedinci bölümle ilgili bir argümantasyon analizi sunulmaktadır. Bu analiz, Ali Tûsî’de, Gazâlî’nin Tehâfüt’ünde aynı meseleye hasredilen on yedinci bölümle benzer yanların olduğunu; yanı sıra ondan farklı kavram ve argümantasyon yapılarının bulunduğunu gösterir. Benzerliklerin başında, Ali Tûsî’nin sebepliğin ontolojik bir zorunluluk içermediği ve fakat bu durumun bilgilerimizdeki kesinliği zaafa uğratmayacağı konusunda Gazâlî ile ortaklaşması gelir. Farklar arasında ise, Ali Tûsî’nin sebeplik tartışmalarına dâhil ettiği nefsü’l-emr kavramı, hakîkî illiyetsıradan sebebiyet ayrımı ve hareketin sebepleriyle ilgili fizik ve metafizik açıklamalar arasındaki çelişkilere odaklanan argümantasyon bulunur. Bu özellikleri nedeniyle Ali Tûsî’nin Tehâfüt’ü, dar anlamda bir şerh olarak değerlendirilemez. Ali Tûsî, post-klasik dönemde sebeplikle ilgili yapılmış tartışmaları dikkate alarak on yedinci meselede Gazâlî bağlamını aşan bir tavır sergilemiştir. Anahtar Kelimeler: Şerh, Tehâfüt geleneği, on yedinci mesele, sebeplik (illiyet/sebebiyet), Ali Tûsî.
